مطالبه وجه التزام

مطالبه وجه التزام قراردادی از دعاوی رایج در زمینه دعاوی مالی و قراردادی است . اما قبل از پرداختن به آن بایستی یک تعریف کلی از وجه التزام ارائه گردد . مطابق با 230 قانون مدنی وجه التزام میزان خسارتی است که طرفین قرارداد برای مُتخَلّف از شروط و تعهدات قرارداد در نظر می گیرند . برابر ماده فوق الذکر در صورت تعیین خسارت از سوی طرفین قرارداد ، دادگاه اجازه ندارد به بیشتر و یا کمتر از وجه التزامی که در قرارداد برای طرف متخلف در نظر گرفته شده ؛ محکومیت مالی ( جبران خسارت ) در نظر گیرد .

نحوه مطالبه وجه التزام از دادگاه حقوقی دارای یک سری شروط است . برخی از این شروط صراحتاً در مواد قانونی مرتبط ذکر شده است ؛ اما برخی دیگر از شروط در خصوص نحوه درخواست وجه التزام با استفسار از فقها مانند نحوه مطالبه وجه التزام گزاف و همچنین منبسط از رویه قضایی ایجاد شده است . بنابراین ملاحظه می نمایید که صرف مطالعه متون قانونی جهت درخواست وجه التزام کفایت نخواهد نمود .

در صورت ضرورت طرح دعوی مطالبه وجه التزام ، مراجعین به دادگستری می بایست ابتدا نسبت به نحوه درخواست و مطالبه وجه التزام و شروط استحقاق آن ، اطلاعات حقوقی کاملی را کسب نمایند . از اینرو دفتر حقوقی وکیل نوری به اشخاصی که قصد طرح دعوی درخواست وجه التزام دارند ؛ توصیه می نماید برای کسب نتیجه مطلوب قبل از طرح دعوی ، با حضور در دفتر حقوقی و دریافت مشاوره های لازم از وکیل حقوقی ، نسبت به تنظیم دادخواست صحیح و یا در صورت تمایل اعطای وکالت ، اقدامات لازم را انجام دهند .

وجه التزام معمولاً در غالب شرط در قراردادها گنجانده می شود . بنابراین یکی دیگر از شروط در خصوص نحوه مطالبه وجه التزام مربوط به نحوه نگارش این شرط در قرارداد می شود . به این شرح که در مواد 232 و 233 و 234 قانون مدنی سه ویژگی برای صحت شروط قراردادی در نظر گرفته است که هنگام تنظیم شرط حتماً باید نکات مندرج در ماده فوق الذکر نیز به طور کامل رعایت شود . لذا در این مقاله در قسمت شرایط درخواست مطالبه وجه التزام به طور اختصاصی توضیحات لازم ارائه شده است .

انواع وجه التزام قراردادی

انواع وجه التزام قراردادی از دیگر مباحث مربوط به تنظیم قرارداد ها می باشد . باید گفت به طور کلی در مقررات حقوق مدنی ، دو نوع وجه التزام وجود دارد . یکی از انواع وجه التزام روزانه است و دیگر وجه التزام عدم انجام تعهد می باشد . جهت مطالبه هر یک از وجه التزام ها ، قواعد حقوقی وجود دارد که هم در تنظیم آن در قرارداد و هم در هنگام تنظیم دادخواست و طرح دعوی باید به آن توجه گردد .

مطالبه وجه التزام روزانه

مطالبه وجه التزام روزانه مشمول مواردی می شود که وجه التزام در قرارداد برای تاخیر در انجام تعهد در نظر گرفته می شود . اصولاً این نوع وجه التزام برای تعهداتی در نظر گرفته می شود که تاخیر در انجام آن موجب بی اعتباری تعهد نگردد . به عبارتی گاهاً در قرارداد ، زمان اجرای تعهد قراردادی برای متعهد له صرفاً به منزله دادن مهلت برای انجام تعهد از سوی متعهد است و چنانچه تعهد در زمانی دیگری انجام شود این موضوع موجب زوال توافق نمی گردد .

به عنوان مثال و به زبان عامیانه می توان گفت چنانچه در قراردادی مانند مبایعنامه برای تحویل ملک تاریخ معینی را در نظر گرفته باشند ؛ ولی فروشنده به هر دلیلی در تاریخ تعیینی نخواهد و یا نتواند ملک را تحویل خریدار دهد این امر موجب آن نمی گردد که تحویل ملک در تاریخ دیگر برای خریدار فایده نداشته باشد . البته این امر یک موضوع شخصی است . یعنی با توجه به شرایط متعهد له امکان دارد قید زمان برای انجام یک تعهد بسیار اهمیت داشته باشد .

مطالبه وجه التزام عدم انجام تعهد

چنانچه طرفین قرارداد خسارت مقطوعی را برای عدم انجام تعهدات قراردادی ، از سوی متخلف تعیین نمایند . به این نوع جبران خسارت وجه التزام عدم انجام تعهد گویند . باید توجه گردد که در مواردی که زمان انجام تعهد در تاریخی که تعیین شده است ؛ برای کسی که شرط به نفع آن است به قدری حایز اهمیت باشد که انجام تعهد در زمانی به غیر از تاریخ تعیین شده منجر به زوال توافق می گردد ؛ باید این نوع وجه التزام را در قرارداد تعیین نمود .

به عنوان مثال شخصی با یک رستوران و یا یک سرآشپز جهت 400 پرس غذا برای یک مراسم خاص قرارداد تنظیم می نماید ؛ مشخص است که انجام تعهد یعنی پخت و ارسال غذا صرفاً در تاریخ و همچنین زمان خاص برای مشروط له دارای فایده خواهد بود . بنابراین برای متخلف از تعهد وجه التزام عدم انجام تعهد در نظر گرفت می شود و نیز در دعوی باید این نوع وجه التزام مطالبه نمود .

بیشتر بخوانید : دستور فروش ملک مشاع

مطالبه وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه

وجه التزام و نیز خسارت تاخیر تادیه هر دو ماهیتاً یک ضمانت اجرا ( جبران خسارت ) برای متخلف از تعهد هستند . اما بر خلاف خسارت تاخیر تادیه که منشا قانونی دارد ؛ دریافت وجه التزام از متخلّف منشاء قراردادی دارد ؛  یعنی درصد بالایی از دریافت و مطالبه وجه التزام به نحوه انجام توافقات بستگی دارد . از اینرو به لحاظ حقوقی توصیه می گردد که در صورت تصمیم به توافق و تنظیم قرارداد ، حتما به وکیل حقوقی مراجعه داشته باشید تا هنگام طرح دعوی بتوانید نتیجه مطلوب را کسب نمایید .

با توجه به شرحی که از منشا وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه بیان گردید . باید به برخی از تفاوت های وجه التزام با خسارت تاخیر تادیه نیز بپردازیم که این تفاوت ها عبارتند از :

1. وجه التزام در موارد عدم انجام تعهد و نیز در تاخیر در عدم انجام تعهد قابل اعمال است . ولی خسارت تاخیر تادیه فقط در مورد تاخیر در انجام تعهد اعمال می شود .
2. موضوع تعهد در وجه التزام انجام و یا عدم انجام کار است ولی در خسارت تاخیر در تادیه موضوع تعهد صرفاً وجه نقد است .
3. قواعده مربوط به وجه التزام تاخییری است . یعنی طرفین می توانند بر خلاف قانون در مورد آن توافق نمایند . ولی قواعده مربوط به خسارت تاخیر تادیه آمره است و هر توافقی بر خلاف آن باطل خواهد بود .
4. قاضی دادگاه نمی تواند به کمتر و یا بیشتر از وجه التزام حکم دهد . ولی در خسارت تاخییر تادیه قاضی دادگاه با توجه به تقصیر متعهد له می تواند به کمتر از خسارت تاخیر تادیه حکم دهد .
5. برای مطالبه وجه التزام تقصیر مفروض است . بنابراین عدم تقصیر باید از طرف مدعی اثبات شود . ولی در خسارت تاخیر تادیه در صورت اثبات تقصیر متعهد می توان خسارت را از دادگاه مطالبه نمود .
6. مبنای تعیین وجه التزام توافق طرفین قرارداد است . اما مبنای تعیین خسارت تاخیر تادیه قانون ( ماده 522 قانون آیین دادرسی در امور مدنی ) است.

بیشتر بخوانید : دستور تخلیه فوری

مطالبه وجه التزام گزاف

مطالبه وجه التزام گزاف از دیگر موضوعات مرتبط با مبحث وجه التزام است . در واقع سوال آن است که آیا از لحاظ حقوقی وجه التزام گزاف قابل مطالبه است ؟ یا آیا طرفین می توانند به هر میزان که بخواهند در مورد تعیین میزان وجه التزام توافق نمایند ؟ به نظر باسخ به این سوال منفی است . در بخشی از این مقاله گفته شده که وجه التزام ماهیتاً یک شرط است که ضمن قرارداد برای جبران خسارت در نظر گرفته می شود .

لذا باید توجه داشت که در ماده 232 قانون مدنی برای آن که شرط صحیح واقع شود ؛ قانون گذار شرایطی را در نظر گرفته است . از جمله آن که شرط نمی بایست نامشروع  و نیز غیر مقدور باشد . برخی محاکم با استناد به ماده مذکور و برخی از نظرات فقها ، دریافت وجه التزام گزاف را غیر شرعی می دانند . لذا حکم به وجه التزام گزاف را به جهت ابطال شرط ( که خللی به صحت عقد وارد نمی کند ) صادر نمی نمایند .

البته محاکم قضایی در مواجعه با وجه التزام گزاف و نامتعارف رویه واحدی ندارند ؛ از اینرو آرای متعددی در خصوص دریافت و مطالبه وجه التزام گزاف از سوی محاکم صادر شده است . برخی محاکم نیز حکم به بطلان وجه التزام گزاف صادر نمی نمایند و بنا به وظیفه ، حکم به تعدیل بخشی از وجه التزام گزاف می دهند . این محاکم با استناد به قاعده لاضرر و با این تفسیر که هر گاه وفای به عهد موجب ضرر نامتعارف گردد حکم به لزوم وفای به این تعهد در حدی است  که ضرر غیر متعارف را موجب نشود ؛ حکم به تعدیل ضرر تا میزان رفع ضرر می دهند .

با عنایت به آنکه منشاء قرارداد توافق اشخاص است و در توافق و تعهدات ناشی از آن اراده و قصد طرفین قرارداد از الزامات و شروط صحت قرارداد است؛ همچنین ماده 230 قانون مدنی دادگاه را از ورود به تعدیل خسارت تعیینی ( وجه التزام ) منع نموده است .  لذا به نظر احکامی که در خصوص تعدیل وجه التزام صادر می شوند قابلیت نقض از سوی دادگاه عالی را خواهند داشت .

لذا با توجه به آنکه حکم به بطلان شرط نیز دارای آثار نامطلوبی برای خواهان است ؛ حتما می بایست قبل از هر اقدامی با وکیل حقوقی در خصوص تنظیم قرارداد مشورت گردد . تنظیم قراردادهای دارای شرط وجه التزام ، تحت نظر وکیل حقوقی می تواند در ممانعت از اتلاف وقت و مال مراجعین به دادگستری موثر واقع گردد .

مطالبه وجه التزام بدون گواهی عدم حضور

مطالبه وجه التزام بدون گواهی عدم حضور در مواردی مطرح می شود که انجام تعهد منوط به انجام تشریفاتی از قبیل تنظیم سند رسمی باشد . در این موارد یا در موارد دیگری که انجام تعهد از سوی متعهد ، منوط به حضور متعهد له در محل اجرای تعهد باشد ؛ می توان گفت که حضور متعهد له از شرایط تعلق وجه التزام است . اگر چه قانون دادگاه را از دخالت در میزان وجه التزام منع نموده است ؛ اما برای دریافت وجه التزام از متخلف باید ابتدا تخلف متعهد از شرط ، در دادگاه اثبات شود .

یکی از دلایلی که می توان به استناد آن تخلف متعهد از انجام تعهد را اثبات نمود اخذ گواهی عدم حضور از دفترخانه اسناد رسمی است . اگر چه اخذ گواهی عدم حضور جنبه اثباتی دارد . ولی اصولاً از لحاظ نظری ، با توجه به تعدد دلایل اثباتی مندرج در ماده 1258 قانون مدنی ، از نظر حقوقی برای اثبات تخلف متعهد ، اخذ گواهی عدم حضور موضوعیت ندارد . به این معنی که خواهان جهت مطالبه وجه التزام ، می تواند از طریق دلایل دیگر، تخلف متعهد را نیز در دادگاه ثابت نماید .

شرایط مطالبه وجه التزام قراردادی

شرایط مطالبه وجه التزام در مواد پراکنده ای از قوانین موضوعه وضع گردیده است . اما با عنایت به آنکه توافقات مندرج در قرارداد نقش موثری در شرایط درخواست وجه التزام قراردادی دارد به طور اختصاصی به این شرایط در قرارداد برای دریافت وجه التزام قراردادی اشاره خواهیم نمود . چنانچه طرفین در تنظیم قرارداد اصول صحت عقد ( متده 190 قانون مدنی ) را رعایت نموده باشند ؛ می توانند از شروط قرارداد از جمله شرط  مطالبه وجه التزام استفاده قانونی نمایند .

شرایطی که برای دریافت وجه التزام قراردادی از دادگاه ضرورت دارند عبارت است از :

• اثبات وجود توافق در خصوص میزان خسارت ( در صورت توافق شفاهی )
• تنظیم صحیح شرط وجه التزام ( رعایت مواد 232 لغایت ….. قانون مدنی )
• تحقق سررسید انجام تعهد
• اثبات تخلف متعهد از انجام و یا خودداری از انجام کار

در مقابل شرایط دریافت وجه التزام قراردادی ، شرایط دیگری وجود دارد که حتی در صورت عدم درج وجه التزام در قرارداد ، مشروط له می تواند در دادگاه از متخلف درخواست مطالبه خسارت نماید . به این موارد ، شرایط مطالبه خسارت گویند که عبارت است از :

• وجود توافق برای انجام تعهد و یا خود داری از انجام کار
• اثبات خسارت ناشی از تخلف از تعهد
• ارتباط مستقیم ( نه غیر مستقیم ) بین تخلف از تعهد با ورود خسارت به مشروط له (فردی که شرط به نفع او است . )
• وجود رابطه علیت بین تخلف از شرط و خسارت به وجود آمده ( به این معنی که علت اصلی و تامه ورود خسارت به دلیل عدم وفای به عهد از سوی متعهد بوده باشد . )

تحقق شرایط درخواست وجه التزام قراردادی و یا خارج از قرارداد منوط به اثبات شرایط مشروح است . البته باید به این نکته توجه گردد که بنا به اصل عدم اثبات ایفاء تعهد بر عهده متعهد است و اثبات تحقق شرایط خسارات ناشی از عدم ایفاء تعهد منوط به آنچه شرح گردید است .

نمونه دادخواست مطالبه وجه التزام قراردادی

خواهان : آقای / خانم …….. ( مشخصات کامل مشروط له )

خوانده : آقای / خانم …….. ( مشخصات کامل متعهد )

خواسته : پرداخت وجه التزام قراردادی از قرار هر روز به مبلغ …….. جمعاً میزان ……. از تاریخ …. لغایت اجرای قطعی حکم

دلایل و منضمات دادخواست :

1. کپی مصدق مدارک شناسایی
2. قرارداد فی مابین
3. گواهی عدم حضور
4. استشهادیه
5. اظهارنامه
6. شهادت شهود (بایستی مشخصات شهود در دادخواست قید شود . )

شرح دادخواست :

ریاست محترم دادگاه عمومی و حقوقی مجتمع قضایی ….. شهر تهران

با سلام و تقدیم تحیات، احتراماً محضر ریاست محترم معروض می دارم : اینجانب و خوانده محترم به موجب قرارداد شماره …. مورخ ……..  توافق نمودیم که خانه اینجانب تخریب گردد و در ادامه مطابق مندرجات قسمت  ….. قرارداد باز سازی شود . مطابق بند …. قرارداد موصوف ، خوانده می بایست تا تاریخ …… نسبت به اتمام بازسازی اقدامات لازم ساختمانی را انجام دهد .

اما متاسفانه علارغم سررسید قرارداد و علارغم مراجعات و درخواست های مکرر اینجانب ، مشارالیه کماکان از انجام تعهدات خود امتناع می نماید . این در حالی است که برابر با ماده …. قرارداد فی مابین در صورت تخلف خوانده از انجام تعهدات تا زمان سررسید قرارداد به تاریخ …… می بایست تا زمان اتمام انجام تعهد روزانه به مبلغ ….. در وجه اینجانب پرداخت نماید .

علیهذا بنا به آنچه که محضر مقام عالی شرح گردید ؛ با عنایت به مواد 230 قانون مدنی از مقام محترم درخواست صدور حکم مبنی بر محکومیت خوانده به پرداخت وجه التزام قراردادی از قرار هر روز به مبلغ …….. جمعاً میزان ……. از تاریخ …. لغایت اجرای قطعی حکم مورد استدعا می باشد .